પાવાગઢના સૌથી ઉચ્ચ શિખર પર જગત જનની મા કાલિકા દેવી સાક્ષાત મહાશક્તિ સ્વરૂપે બિરાજમાન છે. 51 શક્તિપીઠોમાં સામેલ પાવાગઢમાં આદ્યશક્તિ મહાકાળીનો વાસ છે. પ્રાચીનકાળમાં મહર્ષિ વિશ્વામિત્રએ અહીં મહાકાળીની આરાધના કરી હતી. દેવી પુરાણ અનુસાર દક્ષ પ્રજાપતિના યજ્ઞમાં શિવનું અપમાન સહન નહીં થતાં સતી માતાએ યોગબળ દ્વારા પ્રાણત્યાગ કર્યો હતો.
વ્યથિત શિવશંકરે સતીના મૃત શરીરને લઈને તાંડવ કરતાં કરતાં ધરતી ધ્રુજવા લાગી હતી. ધરતીની રક્ષા માટે ભગવાન વિષ્ણુએ સુદર્શન ચક્ર દ્વારા સતીના દેહના ટુકડા કર્યા હતા. જેમાંનો એક ટુકડો પાવાગઢ પર્વત પર પડ્યો હતો.આ મંદિર ભગવાન શ્રીરામના સમયનું હોવાનું કહેવાય છે.
દરરોજ સવારે ચૂંદડી અર્પણ કરીને આરતી પૂજા થાય છે
માતાજીના ધામમાં આસો અને ચૈત્રી નવરાત્રિનું અનેરું મહત્ત્વ છે. નવરાત્રિમાં નવેનવ દિવસ સુંદર શણગાર કરવામાં આવે છે. વહેલી સવારે છ વાગે મંદિરના નિજદ્વાર ખોલ્યા બાદ માતાજીને ચુંદડી-સાડી પહેરાવી આરતી પૂજા કરાય છે. બપોરે માતાજીને થાળ ધરાવાય છે અને સાંજે છ વાગે આરતી બાદ દ્વાર બંધ થાય છે.
ઘઉંના લોટની સુખડીના પ્રસાદ માટે નવી વ્યવસ્થા
મહાકાળી માતાના મંદિરે આવતા માઇ ભક્તો માટે માતાજીને ધરાવેલ ખાસ સુખડીનો પ્રસાદ તૈયાર કરાવાય છે. સુખડી બનાવવા ઘઉંનો લોટ, ગોળ અને ગાયના ચોખ્ખા ઘીનો ઉપયોગ કરાય છે. આ વખતે દર્શન બંધ હોવાથી તળેટીમાં જ એલઇડી પર દર્શન અને પ્રસાદની વ્યવસ્થા છે.
પાવાગઢના મા કાળીના મંદિર સાથે ઐતિહાસિક અને ધાર્મિક રહસ્યો જોડાયેલા છે. જે આ જગ્યાને વધારે ખાસ બનાવે છે. અહીં કેટલીક વાતો ભગવાન રામના પુત્ર લવ-કુશ સાથે જોડાયેલી છે તો કેટલીક વિશ્વામિત્ર સાથે. આવો જાણીએ કઈ રીતે પડ્યું પાવાગઢ નામ અને તેની સાથેની ખાસ વાતો
આ રીતે પડ્યું છે પાવાગઢ નામ
કહેવાય છે કે આ દુર્ગમ પર્વત પર ચઢવાનું લગભગ મુશ્કેલ હતું. ચારે તરફથી ઘેરાયેલી હોવાના કારણે અહીં હવાનો વેગ પણ વધારે રહે છે. આ માટે તેને પાવાગઢ કહેવામાં આવે છે. પાવાગઢના પહાડીઓની તળેટીમાં ચંપાનેરી નગરી છે. તેને મહારાજ વનરાજ ચાવડાએ પોતાના બુદ્ધિમાની મંત્રીના નામે બનાવી હતી.
પાવાગઢ પહાડીની શરૂઆત ચાંપાનેરથી થાય છે. 1471 ફીટની ઉંચાઈ પર માચી હવેલી છે. મંદિર સુધી જવા માટે રોપવેની સુવિધા પણ છે. મંદિર પગપાળા જવા માટે લગભગ 250 સીડીઓ ચઢવી પડે છે.
પાવાગઢનું પૌરાણિક અને ઐતિહાસિક મહત્વ છે. તે મંદિર અયોધ્યાના રાજા ભગવાન શ્રીરામના સમયનું છે. આ મંદિરને એક જમાનામાં શત્રુજ્ય મંદિર કહેવમાં આવતું. માનવામાં આવે છે કે ભગવાન રામ અને તેના પુત્ર લવ અને કુશ, ઋષિઓ અને બૌદ્ધ ભિખારીઓને અહીં મોક્ષ મળ્યો હતો. એમ પણ માનવામાં આવે છે કે માં કાળીની મૂર્તિને વિશ્વામિત્રએ સ્થાપિત કરી હચી. અહીં વહેતી નદીનું નામ પણ તેમના નામ પર વિશ્વામિત્રી રાખવામાં આવ્યું હતું.
માતાજી નું અંગ આ સ્થાન પર પડ્યું
પૌરાણિક કથાની બીજી કથા તે સમયની છે જ્યારે રાજા દક્ષાએ એક મહાન યજમાન આયોજન કર્યું હતું, જેમાં તેમણે બધા દેવો, દેવો અને ઋષિઓને આમંત્રણ આપ્યું હતું, પરંતુ ઇરાદાપૂર્વક તેમને તેમના જમાઈ શિવનું અપમાન કરવા આમંત્રણ આપ્યું ન હતું. તેના પિતાના નિર્ણયથી ઇજા પહોંચાડીને, સતી તેના પિતાને મળવાનું નક્કી કરે છે અને તેને આમંત્રણ ન આપવાનું કારણ પૂછે છે.
પરંતુ દક્ષે શિવનું અપમાન કર્યું. પતિ સામે કંઈપણ સહન કરવામાં અસમર્થ, દેવી સતી પોતે યજ્ઞ અગ્નિમાં કૂદી અને પોતાનો જીવ આપી દીધો. જ્યારે શિવને તેની પત્નીના મૃત્યુની જાણ થતાં તેઓ ગુસ્સે થઈ ગયા અને વીરભદ્રને જન્મ આપ્યો. દિકરાના મહેલમાં વીરભદ્રએ પાયમાલી સર્જી અને તેની હત્યા કરી.
દરમિયાન, તેના પ્રિય આત્માના મૃત્યુ પર શોક વ્યક્ત કરતાં, શિવે સતીના શરીરને કોમળતાથી પકડ્યો અને વિનાશનો નૃત્ય (તાંડવ) શરૂ કર્યો. બ્રહ્માંડને બચાવવા અને શિવની શુદ્ધતા પાછા લાવવા માટે, ભગવાન વિષ્ણુએ સતીના નિર્જીવ શરીરને સુદર્શન ચક્રનો ઉપયોગ કરીને 51 ટુકડા કરી દીધા. જેના કારણે આ સ્થળે માતા સતીનું અંગૂઠું પડ્યું, ત્યારબાદ દેવી શક્તિને સમર્પિત શક્તિપીઠની સ્થાપના અહીં થઈ.
